تأویل (قرآن)تاویل به معنی بازگشت دادن هر چیزی به هدف مورد نظر از آن است. ۱ - تعریف لغوی و اصطلاحیتاویل، بازگشت دادن هر چیزی به هدف مورد نظر از آن و در اصطلاح قرآن به چهار معنا آمده است: ۱. عاقبت و نتیجه کار: اسراء آیه۳۵ ۲. تعبیر خواب: یوسف آیه۶ ۳. حقیقت قیامت و معاد: اعراف آیه۵۳ ۴. تعیین مراد و مقصود خداوند از آیات مجمل و متشابه قرآن : آل عمران آیه۷. [۶]
نثر طوبی، ج۱، ص۵۳ - ۵۴.
۲ - اصول و شرایط کلی تاویلاهل معرفت برای تاویل عرفانی، اصول و شرایطی بیان کرده‌اند امام خمینی نیز همسو با اهل معرفت برای تاویل عرفانی اصولی را بیان کرده از جمله: ۱- سازگاری با اصول عقل و شرع: تاویل باید به‌گونه‌ای باشد که به اثبات حکمی برخلاف عقل و شرع نینجامد. ۲- نبود تنافی میان ظاهر و باطن: امام خمینی معتقد است تاویل در نزد اهل معرفت با ظاهر الفاظ در شریعت، همخوانی دارد؛ ازاین‌رو عارفان بیشتر تاویلات متکلمان و فلاسفه را که خلاف ظاهر شریعت است، نمی‌پذیرند، زیرا تاویلات عرفانی، اگرچه مستند به کشف و ذوق عرفانی است، این‌چنین نیست که ضابطه‌مند نباشد؛ بلکه در نظر عارفان تاویل صحیح مانند مکاشفه منوط به تنافی نداشتن با ظواهر قرآن است و عارف کامل کسی است که همه مراتب ظاهر و باطن قرآن را حفظ کند، زیرا بدون حفظ ظاهر، رجوع به باطن ممکن نیست و کسی که تنها باطن را بگیرد بدون این‌که به‌ظاهر توجه کند از صراط مستقیم خارج شده است و دیگران را نیز گمراه خواهد کرد. ۳- اتصال و هماهنگی میان آیات: در تاویل لازم است که تناسب و هماهنگی میان آیات رعایت شود؛ ازاین‌رو تاویلات قرآن و آیات متشابه آن باید در راستای این هماهنگی تفسیر شوند و هر آیه در ضمن حفظ ظاهر و اتصال و پیوستگی میان آن‌ها مکمل و متمم تفسیر ظاهری و در طول آن خواهد بود که روح و باطن آن حاکم بر ظاهر و ظاهر جلوه باطن است. ۴- اعمال نکردن نظر شخصی: در تاویل لازم است که از اعمال‌نظر و آرای شخصی پرهیز شود، زیرا این کار در حقیقت تفسیر به رای است که در شریعت نکوهش شده است و ازاین‌جهت تاویلاتی که این شرط را ندارد و از تحکمات عقلی و ابراز عقیده شخصی نشئت می‌گیرند، نزد اهل معرفت پذیرفته شده نیست. به اعتقاد امام خمینی تاویلاتی که بر اساس مجادلات کلامی و براهین ناقص فلاسفه که از حقایق و معارف الهی محجوب‌اند، تاویل صحیح نیست؛ چنان‌که برخی حیات و نطق موجودات عالم را باوجوداینکه مطابق آیات صریح و روایات است به‌مجرداینکه بعید است، تاویل کرده‌اند. [۱۳]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۲۰۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۳ - پانویس
۴ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۳۱۳، برگرفته از مقاله «تأویل». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |